Năm của “điện ảnh chất lượng”
Sự kiện lớn nhất của điện ảnh thế giới - lễ trao giải Oscars lần thứ 96 sẽ diễn ra vào ngày 10/3/2024 tới đây - kéo theo những đoán định bất tận của giới phê bình, truyền thông và người hâm mộ điện ảnh từ khắp nơi trên thế giới. Có thể nói, 2024 là một năm thú vị với điện ảnh, từ cuộc đối đầu đầy kịch tính giữa hai bộ phim bom tấn Oppenheimer của đạo diễn Christopher Nolan và Barbie của nữ đạo diễn trẻ tài năng Greta Gerwig, thành công bất ngờ về cả mặt thương mại lẫn phê bình của Past Lives - bộ phim đầu tay của nữ đạo diễn người Canada gốc Hàn Celine Song, cho đến vị trí ngày càng vững chắc của Nexflix hay một trong những bộ phim dài nhất lịch sử Killers of the Flower Moon của Martin Scorsese.
Nhưng dù thế nào thì ông lớn vẫn là ông lớn, và cũng chẳng ai ngạc nhiên khi Oppenheimer của Christopher Nolan nhận được nhiều đề cử nhất (13 đề cử) bao gồm các hạng mục Phim hay nhất, Nam chính xuất sắc nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất, Nam và Nữ phụ xuất sắc nhất… Đạo diễn huyền thoại Martin Scorsese cũng là đạo diễn lớn tuổi nhất giành được đề cử Oscars. Ở tuổi 81, đạo diễn này cùng bộ phim Killers of the Flower Moon của mình giành được tới 10 đề cử Oscars. Greta Gerwig tiếp tục kế thừa những thành tựu của chính mình, khi không chỉ khuấy đảo phòng vé trong năm qua, mà còn mang về 8 đề cử Oscars cho Barbie. Thời của Hollywood gói gọn trong những cái tên không cần phải bàn cãi khi luôn bảo chứng cả về mặt doanh thu lẫn nghệ thuật, bất chấp cuộc đình công kéo dài 4 tháng vào năm ngoái của Hiệp hội diễn viên Mỹ. Không mấy ngạc nhiên khi những ông lớn này chiếm lĩnh bảng đề cử ở những hạng mục quan trọng nhất, nhưng, Oscars 2024 nếu chỉ có vậy sẽ chẳng còn gì để nói.
Được ví von như một mùa Oscars khác xứng đáng ghi vào lịch sử, Oscars 2024 khuấy động bầu không khí sôi sục không chỉ ở Hollywood, mà còn cả nền điện ảnh thế giới khi có tới 2 bộ phim nói tiếng nước ngoài được đề cử Phim hay nhất năm, điều mới chỉ được “bình thường hóa” sau chiến thắng của bộ phim Hàn Quốc Parasite (đạo diễn Bong Joon-ho) vào năm 2020. Poor Things của đạo diễn người Hy Lạp Yorgos Lanthimos làm mưa làm gió với 11 đề cử, đứng thứ hai trong tổng số đề cử cho một bộ phim. Anatomy of a Fall, sau chiến thắng rực rỡ với giải Cành cọ vàng tại Liên hoan phim Cannes vào tháng 5/2023 và những giải quan trọng nhất tại Liên hoan phim châu Âu tại Berlin vào tháng 11/2023, cũng đã thu về 5 đề cử danh giá nhất ở Oscars 2024 gồm Phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất, Kịch bản gốc và Nữ chính xuất sắc nhất. The Zone of Interest của Jonathan Glazer, dù là phim của Anh nhưng có lời thoại tiếng Đức, cũng giành được 5 đề cử.
Trong 10 phim được đề cử Phim hay nhất, có tới 3 bộ phim nói tiếng nước ngoài (chưa kể một hạng mục riêng chỉ dành cho Phim nói tiếng nước ngoài hay nhất), và cả 5 bộ phim được đề cử phim Tài Liệu hay nhất đều là phim quốc tế. Liệu đây có phải là chiến lược truyền thông mới của Oscars, sau những cải tổ đáng chú ý trong vài năm trở lại đây trong bối cảnh văn hóa nhạy cảm toàn cầu? Hay chỉ đơn thuần là cuộc tôn vinh hợp lý cho một năm bội thu về chất lượng điện ảnh? Dù câu trả lời là gì thì giải thưởng của Viện Hàn Lâm vẫn mang lại những phản hồi tích cực nhất định. 11.000 người ở 93 quốc gia trên khắp thế giới có thể bầu chọn cho bộ phim mình yêu thích nhất, đồng nghĩa chẳng có lý do gì để Pháp hay Anh không hi vọng những bộ phim của mình hoàn toàn có thể làm lên lịch sử như cái cách Parasite đã làm được.
Được ví von như một mùa Oscars khác xứng đáng ghi vào lịch sử, Oscars 2024 khuấy động bầu không khí sôi sục không chỉ ở Hollywood mà còn với cả điện ảnh thế giới khi có tới 2 bộ phim nói tiếng nước ngoài được đề cử Phim hay nhất năm, điều mới chỉ được “bình thường hoá” sau chiến thắng của bộ phim Hàn Quốc Parasite (đạo diễn Bong Joon-ho) vào năm 2020.
Những bông hoa nở muộn
Oscars 2023 hẳn đã khiến nhiều người bất ngờ bởi những cái tên được xướng lên không phải Christopher Nolan, Martin Scorsese, Bradley Cooper, Leonardo Dicaprio hay Carey Mulligan và Emma Stone…- những ngôi sao đã đứng trên bục Oscars ít nhất vài lần trong đời. Liệu Oscars 2024 có tiếp tục gây bất ngờ khi vinh danh những ẩn số của điện ảnh thế giới, như cái cách Dương Tử Quỳnh hay Quan Kế Huy đã làm được vào năm ngoái?
Điều này hoàn toàn có thể. Anatomy of a Fall, bộ phim giật gân của nữ đạo diễn người Pháp Justine Triet kể về một nhà văn bị nghi ngờ sát hại chồng mình được giới phê bình ngợi ca là hội tụ đủ mọi yếu tố mà Oscars cần trong bối cảnh hiện nay: một bộ phim tâm lý giật gân khám phá nội tâm con người và những xung đột giữa phụ nữ và đàn ông, giữa vợ chồng, giữa tham vọng và khát vọng; một bộ phim được giới phê bình vinh danh hết lần này đến lần khác với đủ mọi giải thưởng tầm cỡ; một bộ phim của đạo diễn nữ (Hollywood đã có, nhưng không đủ nhiều), và một bộ phim đưa cái tên nữ diễn viên người Đức Sandra Hüller lên đến ánh hào quang xứng đáng. Với diễn xuất đầy ẩn ý của mình, vai diễn cũng cùng tên Sandra của cô là nhân vật có lẽ gây ám ảnh nhất năm. Vừa yếu đuối, vừa bí ẩn, vừa thông minh, vừa cũng bạo tàn, không ai xem phim có thể đoán được kết cục của nó, bởi người ta còn bận dò đoán rốt cục họ đang đối mặt với ai, một thiếu phụ hay một kẻ giết người? Xuất thân từ một diễn viên sân khấu, Sandra Hüller ở độ tuổi 45 đại diện cho một nền điện ảnh Đức hiện đại nói riêng và châu Âu nói chung. Đặc biệt hơn cả, Sandra Hüller cũng xuất hiện trong một bộ phim khác cũng được kỳ vọng sẽ thắng lớn tại Oscars năm nay – The Zone of Interest.
Ở tuổi 37, Luly Gladstone trở thành nữ diễn viên gốc Da đỏ đầu tiên được đề cử Nữ chính xuất sắc nhất. Trong Killers of the Flower Moon, nữ diễn viên này thủ vai nhân vật có thật Mollie Burkhart, một phụ nữ da đỏ chứng kiến cộng đồng của mình trong cuộc xung đột đẫm máu với người da trắng để bảo vệ vùng đất họ sinh sống. Lily Gladstone, nữ diễn viên người Mỹ gốc Da đỏ dường như cũng chẳng hề lép vé xuất hiện bên cạnh những tên tuổi hàng đầu như Di Caprio hay Robert De Niro. Và với truyền thống mới của Hollywood khi ngày càng chú trọng việc tôn vinh sự đa dạng chủng tộc trong điện ảnh, việc nữ diễn viên này sở hữu một tượng vàng Oscars cũng không phải thực tế quá xa vời.
Dù là bóng hình châu Á hiếm hoi trong danh sách đề cử năm nay, Past Lives của Celine Song được dự đoán sẽ làm nên chuyện với Oscars ngay từ khi mới ra mắt phòng chiếu. Lấy cảm hứng từ người nhập cư gốc Hàn ở Mỹ, Past Lives kể về hai người bạn thân gặp lại nhau sau nhiều năm xa cách. Với cốt truyện nhẹ nhàng, đơn giản, tập trung vào những đoạn hội thoại cá nhân, người xem tìm thấy chính mình trong những tầng ký ức của tình bạn, tình yêu, dấu vết của quá khứ và cuộc sống trong hiện tại. Không cầu kỳ chải chuốt, Past Lives là một điểm nối thú vị giữa lối kể chuyện thường thấy trong điện ảnh châu Á dưới hình hài một tác phẩm điện ảnh phương Tây, cùng diễn xuất nội tâm thuyết phục của diễn viên người Mỹ gốc Hàn Greta Lee và diễn viên người Hàn Quốc Teo Yoo. Tuy chỉ xuất hiện với đề cử Phim hay nhất năm và Kịch bản gốc của năm, Past Lives vẫn sẽ là cột mốc đưa tên tuổi Celine Song lên vị trí đầy hứa hẹn trong thế giới điện ảnh.
Oppenheimer, một kiệt tác khác nói vể cha đẻ của bom nguyên tử của Christopher Nolan liệu rốt cục cũng sẽ mang đến cho đạo diễn này thêm một giải Oscars cho phim hay nhất (sau Inception), đặc biệt là giải Đạo diễn của năm đầu tiên trong sự nghiệp? Oppenheimer ấn định rất nhiều “lần đầu tiên” của đạo diễn nổi danh này: bộ phim tiểu sử đầu tiên, bộ phim đầu tiên hợp tác cùng Cillian Murphy với vai nam chính (dù cả hai đã hợp tác không biết bao lần trong những tác phẩm khác của Nolan), và cũng là lần đầu tiên Cillia Murphy được đề cử giải Oscars đầu tiên. Tài năng diễn xuất được khẳng định cùng vai diễn để đời này hoàn toàn có thể mang đến cho nam diễn viên người Ai Len tượng vàng danh giá đầu tiên trong sự nghiệp dài hơi của mình, như hàng triệu người hâm mộ “hiện tượng mạng xã hội” của năm trông chờ.
Ẩn số trong mắt nhiều người, nhưng lại được dự đoán sẽ thắng lớn trong giải Oscar năm nay là một bộ phim lịch sử The Zone of Interest. Bộ phim nói về chủ đề không mới: Thế chiến thứ hai và thảm kịch Holocaust. Là phim do Anh sản xuất nhưng nói tiếng Đức, bộ phim khắc hoạ sự tàn nhẫn của lịch sử từ điểm nhìn của một gia đình người Đức sống ngay cạnh trại tập trung Auschwitz. Bộ phim được giới phê bình đánh giá là “tác phẩm nghệ thuật vừa thử thách vừa sâu sắc”, đưa đạo diễn Glazer trở thành một trong những nhà làm phim gây ảnh hưởng nhất của thế kỷ 21. The Zone of Interest trước Oscars cũng đã gặt hái những giải thưởng uy tín của điện ảnh thế giới, đặc biệt là Giải thưởng lớn tại Cành cọ vàng. Với những ca ngợi không ngớt, nhưng những đồn đoán xung quanh thành công của bộ phim khi gợi đến liên tưởng đương thời về cuộc chiến ở giải Gaza và góc nhìn của phương Tây với người Do Thái.
Chất lượng nghệ thuật đồng đều của những bộ phim ra mắt trong 2023 đồng nghĩa với một giải Oscars khó đoán và gay cấn hơn cả. Những cái tên nào sẽ được vinh danh? Những câu chuyện điện ảnh nào sẽ lại khuấy động báo giới và người yêu phim ảnh trong khoảng thời gian tới? Những nền điện ảnh nào sẽ trở thành tâm điểm? Những gương mặt mới (và cũ) nào sẽ trở thành tiếng nói của điện ảnh đương thời? Tất cả sẽ được giải đáp vào ngày 10/3 tới đây.