Hoa anh đào được xem là tượng trưng cho bản chất phù du của cuộc đời con người. Nhưng ở Nhật Bản, chu kỳ ngắn ngủi của cái chết và sự tái sinh cũng được áp dụng cho không gian sống.

Hệ tư tưởng dân tộc khác thường này cuối cùng cũng đã tạo nên những thiết kế mới táo bạo và ngày càng có nhiều kiến trúc sư đoạt giải thưởng danh giá, chẳng hạn như Giải thưởng Kiến trúc Pritzker thường niên. Nhật Bản và Hoa Kỳ là hai quốc gia có nhiều người giành được giải thưởng danh giá này hơn bất kỳ nước nào khác trên thế giới với tổng cộng 8 người, từ Kenzo Tange năm 1987 đến Arata Isozaki vào năm 2019.

Quan niệm của phương Tây về một không gian sống như một khoản đầu tư lâu dài ổn định và an toàn dường như đối nghịch với quan điểm của người Nhật vốn coi một ngôi nhà là một công trình kiến trúc với vòng đời hữu hạn. Một tòa nhà của Nhật Bản là một sản phẩm tiêu dùng ngắn hạn, không quá khác biệt so với ô tô hay iPhone, và cũng trải qua giai đoạn khấu hao theo kỳ hạn được Chính phủ quy định là 22 năm, sau đó cũng chẳng khác gì đống phế liệu. Nếu căn nhà của người phương Tây là một lâu đài, thì ngôi nhà của người Nhật chẳng khác gì một sản phẩm nhựa dùng một lần vô giá trị. Tuy nhiên, tác dụng phụ đáng mừng của đặc tính đơn giản này là Nhật Bản đã trở thành một nơi thử nghiệm kiến trúc và ươm mầm những tài năng sáng tạo nhất thế giới. Kengo Kuma, nhà thiết kế Sân vận động Quốc gia mới cho Thế vận hội Olympic Tokyo 2020, nói với Robb Report rằng sự luân chuyển nhanh chóng của nguồn cung nhà ở cho phép các nhà thiết kế trẻ có cơ hội thử sức với những ý tưởng mới. Ông nói: “Ở phương Tây, các kiến trúc sư thiết kế những ngôi nhà chỉ dành cho những người giàu có. Nhưng ở Nhật Bản, công việc chính của các kiến trúc sư là thiết kế những ngôi nhà nhỏ có ngân sách khiêm tốn”.

Một tòa nhà ở Nhật Bản là một sản phẩm tiêu dùng ngắn hạn như ô tô hay iPhone.

Nhật Bản vận hành trên nền kinh tế xây dựng do chính phủ thời hậu chiến thiết lập sau khi quân Đồng minh ném bom phá hủy nhiều thành phố lớn. Mặc dù có ý nghĩa đối với thế hệ Baby Boomer, nhưng tốc độ xây dựng nhanh chóng đã trở nên mất cân bằng với sự suy giảm dân số kể từ năm 2011. Vào năm 2019, số lượng nhà ở mới cho mỗi người ở Nhật Bản bắt đầu cao gấp khoảng 1,8 lần so với Hoa Kỳ, với khoảng 8,5 triệu căn nhà trống trên cả nước.

Kengo Kuma mô tả căn nhà Lotus House như “một tổ kén có nhiều lỗ”.

Nền kinh tế xây dựng ở Nhật Bản được tổ chức xung quanh việc phá dỡ và xây dựng.

Chính phủ Nhật Bản quy định “thời gian sử dụng hữu ích” của một ngôi nhà bằng gỗ (vật liệu xây dựng phổ biến nhất) là 22 năm, vì vậy, những căn nhà này sẽ giảm giá sau khoảng thời gian đó theo lịch trình do Cơ quan thuế quốc gia quy định. Ngay cả khi muốn, người mua nhà sẽ phải vật lộn để mua một ngôi nhà cũ hơn, vì các ngân hàng sẽ không cho vay đối với một tài sản kém giá trị sổ sách.

Kiến trúc sư Riccardo Tossani có trụ sở văn phòng tại Tokyo, cho biết, mặc dù ngành xây dựng chỉ chiếm khoảng 6% GDP, nhưng ảnh hưởng của nó lan rộng qua mạng lưới các ngành công nghiệp phụ thuộc khác. Theo ông, Nhật Bản là “một nền kinh tế xây dựng. Toàn bộ cơ sở hạ tầng kinh tế và lập pháp được tổ chức xung quanh việc phá dỡ và xây dựng”.

Masahiro Harada, người đồng sáng lập Mount Fuji Architects Studio và là một trong những kiến trúc sư trẻ nhất của Nhật Bản, tán thành ý kiến cho rằng khái niệm nhà ở của Nhật Bản là thứ “phù du” và sự cống hiến cho “chủ nghĩa thực nghiệm” mang lại cho đất nước những nhà thiết kế sáng tạo và độc đáo, chẳng hạn như Peninsula House của Harada bên bờ biển phía đông Nhật Bản. Những không gian sống khác lại có tỷ lệ hẹp đến mức khó tin, hoặc không có cửa sổ rõ ràng, hoặc hoàn toàn trong suốt. Kuma đã mô tả dự án 2005 Lotus House của mình ở vùng nông thôn phía đông Nhật Bản như một nơi “về cơ bản được tạo nên từ các lỗ trống”.

Nhưng vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc Nhật Bản nằm ở chỗ, ngôi nhà của bạn không cần phải thu hút bất kỳ ai ngoại trừ bạn. Ở Mỹ hoặc châu Âu, thiết kế bị hạn chế bởi yêu cầu thu hút những người mua nhà tương lai. Còn ở Nhật Bản, người mua nhà tương lai sẽ phá dỡ ngôi nhà của bạn xây, vì vậy, người bán thường sẽ đập bỏ nhà của họ trước khi chào bán ra thị trường để tiết kiệm thời gian, công sức và chi phí phá dỡ cho người mua tiềm năng.

Theo Dana Buntrock, giáo sư kiến trúc tại UC Berkeley, những người Nhật đoạt giải Pritzker cũng được ưa chuộng ở nước ngoài, đặc biệt là đối với những cá nhân sưu tập các ngôi nhà như những món đồ nghệ thuật. “Bạn có thể có được một ngôi nhà tuyệt đẹp từ Jim Cutler hoặc Bohlin Cywinski Jackson, nhưng không gian đó có vẻ không [quá thú vị]”, bà chia sẻ. “Nhưng nếu bạn có một ngôi nhà của Kuma hoặc Kazuyo Sejima [một trong hai kiến trúc sư đoạt giải Pritzker năm 2010], bạn bè của bạn sẽ hiểu ý nghĩa của tạo tác văn hóa đó”.

Ở Nhật Bản, tên tuổi của một kiến trúc sư ngôi sao không phải là bảo chứng cho việc căn nhà do họ thiết kế sẽ không bị phá dỡ. Ngay cả Imperial Hotel do Frank Lloyd Wright thiết kế ở Tokyo cũng chỉ tồn tại được 45 năm. Kiến trúc sư Tossani cảm thấy hơi ám ảnh bởi thực tế là một trong những dự án của ông, M Residence nằm trên khu đất trước đây từng là không gian được thiết kế bởi Yoshio Taniguchi, nhân vật nổi tiếng với việc thiết kế lại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại ở New York vào 2004. Masato Sekiya, Giám đốc Planet Creations, cho biết: “Trong những năm gần đây, đã có một sự bùng nổ chưa từng có về nhu cầu cải tạo nhà ở tại Nhật Bản, và các tòa nhà ở các thành phố như Kyoto đã được cải tạo để làm nơi ở, bảo tồn hình ảnh truyền thống đồng thời mang đến những không gian sống mang giá trị di sản”.

Nhật Bản được đánh giá là một trong số ít quốc gia ở châu Á cho phép người nước ngoài sở hữu bất động sản không hạn chế, nhưng các nhà đầu tư nước ngoài từ lâu đã bị cản trở bởi nền kinh tế khác thường của nước này. Điều này bắt đầu thay đổi vào năm 2013, sau khi đồng yên mất giá khiến nhà ở trở nên rẻ hơn. Tòa căn hộ sang trọng mới của Kuma ở Tokyo, Kita, nhắm đến những nhà đầu tư này. Westbank, nhà phát triển Kita của Canada, cũng đang làm việc với các kiến trúc sư như Bjarke Ingels để đặt cược vào sức mạnh của thuộc tính xa xỉ. Tuy nhiên, nghịch lý nằm ở chỗ, sự thay đổi này diễn ra rất chậm ở Nhật Bản. “Tôi không thể phủ nhận đây là một trong những lý do tại sao Nhật Bản có rất nhiều kiến trúc sư thành công trên toàn cầu”, Kinoshita nói. Điều trớ trêu là ngay sau khi được công nhận, các kiến trúc sư này có xu hướng hạn chế công việc thiết kế các công trình công cộng như bảo tàng ở Nhật Bản để theo đuổi việc thiết kế tư dinh cho những khách hàng ở nước ngoài, những người nhìn thấy giá trị lâu dài của bất động sản.

(Nội dung trên ấn phẩm Robb Report Vietnam số tháng Năm mang chủ đề “The Symphony Of Time”)